ลักษณะบ้านไทยในอดีต

๑. ปลูกเรือนใกล้แหล่งน้ำ 
      - เพื่อความสะดวกสบายในการใช้น้ำอุปโภค – บริโภค 

คมนาคมเกิดเป็นรูปแบบของหมู่บ้านแบบแนวยาวไปตามแม่น้ำ

เรือนไทยปลูกเรือนใกล้แหล่งน้ำ

๒. ไม่ปลูกเรือนขวางตะวัน 
      - เพื่อหลีกเลี่ยงความร้อนจากดวงอาทิตย์  

และรับลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้

เรือนครอบครัวเดี่ยว

๓. มักเป็นเรือนขยายเรียกเรือนหมู่ - ใช้ชานเป็นตัวเชื่อม

เรือนหมู่ครอบครัวขยาย

ผังเรือนหมู่ครอบครัวขยาย

๔. ใต้ถุนสูง 
    - ป้องกันน้ำท่วมหน้าน้ำลาก

           - ทำหัตถกรรม จักสาน ทอผ้า
     - ป้องกันสัตว์ร้าย สัตว์เลื้อยคลาน โจร  ขโมย

            - พื้นที่ตำข้าว  เก็บข้าว
     - ใช้เป็นพื้นที่นั่งเล่น  พักผ่อน

           - พื้นที่เลี้ยงสัตว์
     - ใช้เก็บข้าวของเครื่องใช้ ไม้สอยต่างๆ

ใต้ถุนสูง

๕. ทรงสอบเข้าเพื่อความมั่นคงแข็งแรงของโครงสร้าง 
      - รูปทรงสามเหลี่ยมมั่นคง  (Stable)   ที่สุด
        - พื้นดินภาคกลางค่อนข้างอ่อน การสอบข้าวของโครงสร้าง

            จึงทำให้มีการค้ำยัน

            - ต้านเเรงซึ่งกันเเละกันของอีกด้านหนึ่งได้

ทรงสอบเข้าเพื่อความมั่นคงแข็งแรงของโครงสร้าง

๖. หลังคาทรงสูง  (ทรงกรวด) 
      - เนื่องจากวัสดุมุงหลังคาอาจเป็น  แฝก  คา หรือกระเบื้อง

ดินเผาซึ่งมีโอกาสรั่วซึมได้ง่าย  การทำหลังคาทรงสูงจึงทำให้น้ำฝนไหลระบายได้เร็ว  ป้องกันการรั่วซึมของน้ำฝนและช่วงปลายหลังคา

(ชายคา) ช่างจะบดให้แอ่นโค้งเพื่อช่วยส่งน้ำฝนออกจากตัวเรือนอีกด้วย
     - ช่วยลดการแผ่รังสีความร้อนจากหลังคาเนื่องจากมีช่องว่างอากาศที่มีปริมาณมากพอสมควร  และยังมีช่องว่างเล็กๆ ระหว่างกระเบื้องหรือแฝกคาที่ทำให้อากาศร้อนลอยตัวออกมาทางช่องว่างเล็กๆ  เหล่านั้นได้

หลังคาทรงสูง

๗. มีกันสาดโดยรอบ
        - เนื่องจากประเทศไทยอยู่ในประเทศเขตร้อน  มีมรสุมพัดผ่านทำให้ฝนตกชุกตลอดปี  มีแดดร้อน  จึงมีการยื่นกันสาด

โดยรอบ  เพื่อป้องกันแดด - ฝน

ค้ำยันแบบแขนนาง

ค้ำยันแบบท้าวแขน

๘. มีป้านลมหรือปั้นลม
        - เพื่อป้องกันลมแรงพัดกระเบื้อง

ด้านจั่วหลุดปลิว  อาจเลือนมาจาก

คำว่า   “ต้านลม”

ปั้นลมเเบบหางปลา

ปั้นลมแบบตัวเหงา

๙. นิยมจั่ว ๓ รูปแบบ         - จั่วลูกฟักหน้าพรหม  หรือจั่วพรหมพักตร์  สอดคล้องกับโครงสร้างของจั่วหลังคาแบบขื่อเอก  ขื่อโท  และเป็นรูปแบบที่มีความกลมกลืนกันกับฝาปะกน
        - จั่วพระอาทิตย์นิยมใช้กับเรือนครัว  เพราะส่วนของรัศมี

พระอาทิตย์จะตีไม้เว้นช่องว่างเพื่อระบายอากาศและควันจากเตาไฟ

ที่ปรุงอาหาร
        - นิยมทำเพราะถือคติพระอาทิตย์ขึ้นอันจะมีแต่ความเจริญรุ่งเรือง
        - จั่วใบปรือ  เดิมจะเอาไม้ตีกระหนาบทับใบปรือในแนวนอน

แต่ภายหลังจั่วที่ตีไม้ซ้อนเกล็ดแนวนอนก็เรียก  จั่วใบปรือด้วยเช่นกัน

จั่วพระอาทิตย์

จั่วลูกพักหน้าพรหม

จั่วใบปรือ

๑๐. หลังคาชะโงกเล็กน้อย 
        - เพื่อให้เกิดความสวยงาม  เพราะหากไม่ชะโงกออกมาเมื่อ

เงยหน้ามองยอดจั่วจะเกิดภาพแบบ  ทัศนียภาพ  ( Perspective )  ซึ่งจะมีจุดรวมสายตาทำให้เกิดภาพจั่วล้มหงายไปด้านหลัง  ภาษาช่างเรียก

อากาศกิน
        - ช่วยป้องกันฝนสาดเข้าจั่วด้านบนที่มี  เช่น  จั่วพระอาทิตย์
        - ช่วยระบายอากาศได้บ้าง  เช่น  จั่วพระอาทิตย์

หลังคาชะโงก

๑๑. ไม่นิยมทำฝ้าเพดาน
        - ทำให้อากาศจากใต้ถุนตัวเรือนพัดผ่านเข้ามาภายในตัวเรือนได้

ในลักษณะของความต่างของอุณหภูมิอากาศ  ( Stack  ventilation )

คือ  อากาศร้อนใต้หลังคาจะไหลผ่านตามช่องว่างเล็กๆ  ระหว่าง

กระเบื้องหลังคาอากาศที่เย็นกว่าใต้ถุนและตัวเรือนจะไหลเข้ามาแทนที่ทำให้เกิดการระบายอากาศภายในเรือนรู้สึกเย็นสบาย

การระบายอากาศ

๑๒. เป็นเรือนระบบสำเร็จรูป
        - เรือนระบบสำเร็จรูป  ( Prefabrication )  จึงมีการใช้คำว่า

“ปรุงเรือน” แทนคำว่า  “ปลูกเรือน”   โดยจะปรุงเรือนเสร็จภายใน

วันเดียว  โดยการเตรียมชิ้นส่วนโครงสร้างและองค์ประกอบของเรือนไว้พร้อมแล้วออกปากขอแรงลงแขกจากเพื่อนบ้านใกล้เรือนเคียงช่วย

ปรุงเรือนโดยเจ้าของเรือนจะต้องจัดข้าวปลาอาหารเลี้ยงดูเป็นการ

ตอบแทน

เรือนระบบสำเร็จรูป

๑๓. ฐานราก - ขุดลงจากชั้นดินเดิม  ≈  ๘๐ - ๑๐๐  ซม         - ระแนะหรือแระ  ( ฐานราก )  =  เป็นแผ่นไม้กระดานสี่เหลี่ยมขนาด  ≈ ๐.๔๐ x ๐.๔๐  หนา  ๕ - ๗   ซม.
                                             =   เป็นแผ่นไม้กลมแบน  Ø  ๓๐ - ๕๐  ซม. หนา  ๕ - ๗  ซม.  วางไว้ก้นหลุมรับน้ำหนักเสาเรือนกันเรือนทรุด 
        - งัว  =  ท่อนไม้กลม  Ø  ๑๕  ซม.  ยาว  ๕๐ - ๗๐  ซม.  ทำหน้าที่รองรับกงพัด
        - กงพัด  =  ไม้เหลี่ยม  ๕ x ๑๕  ซม.  ยาว  ๕๐ - ๗๐  ซม.  บากเจาะรูที่โคนเสาสำหรับสอดกงพัด  หรือ  ใช้กงพัดคู่ประกับขนาบกับโคนเสา

            โดยบากโคนเสาทั้งสองต้นเป็นบ่ารับกงพัดคู่ไว้  ปลายกงพัดลงบนงัวอีกที  เพื่อถ่ายน้ำหนักลงสู่พื้นดิน

ฐานราก

๑๔. โครงสร้างแบบดั้งเดิมไม่มีคาน - ตง         - โครงสร้างเดิมมีแต่  รอด - รา  รับพื้น  เนื่องจากพื้นกระดาน

มีความหนาและกว้าง  ส่วนพื้นปลายกระดานที่จดบริเวณรอบหัวเสารับด้วยฝักมะขามยึดกับเสาด้วยลูกสลักเพื่อไม่ให้พื้นกระดานไม่ยวบลง

โครงสร้างแบบดั้งเดิม

โครงสร้างแบบดั้งเดิม

โครงสร้างแบบ  คาน - ตง

๑๕. การลดระดับเรือน         - การลดระดับ  ๒  ระดับ  คือ  นอน - ระเบียง - ชาน  ลดระดับ

        ประมาณ  ๐.๓๐ - ๐.๔๐  ซม.
        - เพื่อให้เกิดการแยกพื้นที่ใช้สอยได้อย่างชัดเจน
        - คนไทยถือเรื่องอาวุโส  หากนั่งคุยกันเด็กนั่งระดับต่ำกว่าผู้ใหญ่
        - นั่งห้อยเท้าได้พอเหมาะพอดี
        - เพื่อการระบายอากาศที่ดี
        - โครงสร้างไม่เสียกำลังการรับน้ำหนัก  เพราะการเจาะรูรอดของเสา

        ที่มีพื้นเปลี่ยนระดับมีระยะห่างกัน

                                          การลดระดับเรือน

๑๖. เรือนนอน  เเละเรือนทั่วไป  มักมี  ๓  ห้องเสา  เรือนครัวมักมี  ๒  ห้องเสา
        - ช่วงเสาเรือน  ( Span )  มักไม่มากกว่า  ๓.๕๐  เมตร  เนื่องจากข้อจำกัดของโครงสร้างไม้ที่อาจจะแอ่นตกท้องช้างตรงช่วงกลางได้หากตกท้องช้าง

               อาจจะใช้เสาตอม่อมาช่วยรับน้ำหนัก  เรียกเสาตอม่อที่มารับนี้ว่า  “เสาหมอ”
        - ห้องเสา  =  ที่ว่างที่โอบล้อมด้วยเสา  ๔  ต้น  โดยจะมีฝาห้องหรือไม่มีก็เรียก  ๑  ห้องเสาหรือระหว่างเสาคู่หนึ่งไปยังเสาอีกคู่หนึ่งก็เรียกห้องเสาเช่นกัน

เรือนครัว

๑  ห้องเสา มีฝากันหรือไม่มี
ก็เรียก  ๑  ห้องเสา

เรือนนอน

๑๗. เรือนเครื่องสับ  ใช้ฝาสำเร็จรูป 
          - ฝาเรือนไทยทั่วไปทำเป็น  ๒  ชนิด 
        ๑. ฝากรุ  นิยมทำฝาเรือนครัว  ระบายอากาศและควันได้ดี  =  กระเเชงอ่อน  เสื่อลำแผน  ฟาก  ขัดเเตะ  จากสาคู  ใบตาล  ทางมะพร้าว  ใบเตย 
        ๒. ฝากระดาน   =  โบราณห้ามมิให้เข้าฟากระดานตามขวาง  ( แนวนอน )  ถือว่าเอาอย่างตามฝาโลงผีเป็นอัปมงคล 
          - ฝาสำเร็จรูป  =  ฝาที่ประกอบเข้าเสร็จพร้อมที่จะนำไปปรุงเรือนหนึ่งฝาของฝาสำเร็จนี้เรียกหน่วยเป็น  “กระแบะ”  
          - ฝาปะกน     =  สันนิษฐานว่าช่างปรุงเรือนนำเอาเศษไม้ที่เหลือจากไม้โครงสร้าง  และทำเครื่องเรือนมาใช้ประโยชน์  โดยเข้าร่องประกล
                               ลูกฟักเกิดรูปแบบ  ( Pattern )  ที่นิยมขึ้น  ฝาปะกน  โบราณเขียน   “ปกล”   น่าจะกร่อนมาจากคำว่า   “ปากกล”    
          - ฝาสายบัว    =  ฝากระดานวางแนวตั้งต่อชนกัน  แล้วตีทับแนวไม้ปิดร่องที่ต่อชนกัน  เห็นเป็นเส้นในแนวตั้งไม่มีลูกนอน ( ลูกเซน ) เหมือนฝาปะกน 
          - ฝาสำหรวด   =  ฝาที่มีลูกตั้งเป็นหลักห่างประมาณ  ๑  คืบ  มีลูกนอน  ( ลูกเซน )  ขัดขวางระหว่างลูกตั้งในเเนวเดียวกันลำดับจากตีนฝาจนถึง
                               ปลายฝาด้านในกรุด้วยใบจากใบเตย  กระแชงอ่อนหรือไผ่ขัดเเตะ  นิยมใช้กับเรือนครัวเพื่อการระบายอากาศและควัน

                                                         ฝาปะกน

ฝาสายบัว

                   

                        ฝาสำหรวด

-  ฝาประจำห้อง  =  ฝานี้เข้ากับโครงเรือนด้านยาว  ด้านรีหรือด้านแป  ก็เรียก  ฝานี้นั่งบนพรึง  มีขนาดความยาวฝา  =  ๑  ห้อง  เสา  ๑  กระแบะ

จึงเรียกฝาประจันห้อง 

จึงเรียกฝาประจันห้อง 

-  ฝาประจันห้อง  =  ฝาที่คั่นสำหรับเเบ่งเรือน  เป็นห้องเล็กตามความยาวเรือนเป็นฝากลางระหว่างห้องที่แบ่งออกจึงเรียกฝาประจันห้อง

-  ฝาเสี้ยว         =  ฝาตรงส่วนระเบียง  ( พาไล )  ด้านบนฝาตัดเสี้ยวตามความสาดหลังคาระเบียง  คือ  การเข้าปากไม้เเบบรางลิ้น   (เข้าลิ้น) 

-  ฝาหุ้มกลอง    =  ฝาเรือนด้านขื่อด้านสกัดหรือด้านขวาง  เรียก  “ฝาหุ้มกลอง” เพราะฝานี้จะหุ้มฝาด้านยาวเหมือนกับหนังหุ้มกลอง  หากด้านยาวหุ้มด้านสกัดถือว่าไม่เป็นมงคลเพราะจะเหมือนกับการเข้าฝาของโลงศพ  ฝาหุ้มกลองนี้ยังเป็น ๒ กระแบะหากทำกระแบะเดียว  ถือว่า  เป็นฝาโลงใส่ผีอีกเช่นกัน

ชื่อต่างๆ  ของฝาเรือน

๑๘. หน้าต่างเรือนแต่ละหลังห้ามทำมากกว่า  ๙  แห่ง
       - หน้าต่างด้านสกัดหัวเรือน  ๒  ช่อง  ท้ายเรือน  ๒  ช่อง
       - หน้าด้านยาว  ๓  ช่อง  รวมเป็น  ๗  ช่อง
       - หากมีภัยจากตัว  จะไม่สามารถปิดได้ทันการ  หากมีหน้าต่างมากกว่า  ๙  บาน  ก็เกินความจำเป็น 
       หยองหน้าต่าง
       - มิให้หน้าต่างต่ำเกินไปเพื่อป้องกันฝนสาด
       - เพื่อป้องกันเด็กเล็กตกลงไป
       - ป้องกันขโมยปีนขึ้นได้ง่าย
       - บังสายตา  เพื่อความเป็นส่วนตัว
       - หยองหน้าต่าง  บางครั้งเป็นช่องโปร่งสามารถมองเห็นคนที่อยู่ด้านล่างเรือนได้

  หน้าต่างด้านนอก

หน้าต่างด้านใน

๑๙. ประตูเรือนแต่ละหลังห้ามทำมากกว่า  ๔  แห่ง       - อกเลา  =  ไม้ท่อนยาวเรียดเป็นเส้นตรงกลางหัวไม้กลางไม้และปลายไม้แกะเป็นรูปพนม ( ภูเขา)  สำหรับปิดบังในช่องระหว่างบานประตู
      - ประตูมากไม่ปลอดภัย  หากเกิดเหตุภัยจวนตัวจะปิดให้หมด  ๔  แห่ง  ก็คงไม่ทันการ
      - ฝาเรือนกะแบะหนึ่งควรเจาะช่องประตู  ๑  ช่อง
      - ห้ามทำประตูชานเรือนตรงกับประตูนอน  เพื่อความปลอดภัย  เพราะหากมีผู้ปองร้ายก็จะเห็นผู้ที่อยู่ในเรือนได้ทะลุปรุโปร่ง

 ประตูภายนอก

ประตูภายใน